Gaya ng ipinaalam ni Teresa kina Don Raul at Doña Celestina ay nagtungo muna kami sa simbahan para magpasalamat sa ligtas na pagdating niya matapos noon ay nagtungo kami sa panahian para kunin ang mga pinasadyang kasuotan.
“Magandang umaga mga binibini ano po ang aking maipaglilingkod?” tanong ng isang dalaga sa amin pakabungad ng pinto ng bahay panahian.
“Magandang umaga rin, narito ako para kunin ang mga pinasadyang kasuotan ng aking ina Celestina Montecielo,” sagot ko.
Tinignan ako ng dalaga na may labis na pagkabigla at pagkataranta dahilan para mabilis itong humakbang paatras at yumuko sabay hingi ng dispensa. “Paumanhin, Binibining Helena sa aking inasal hindi ko po kayo agad nakilala,” wika nito na labis na humihingi ng dispensa at hindi magawang makatingin sa akin ng diretso. “Sandali lamang po at kukunin ko lamang ang mga kasuotan.” Paalam nito na nagmamadaling umalis at kinuha ang aking kailangan.
Nagulat ako sa aking mga narinig. No way, kapatid siya ni Joaquin? Napalingon ako kay Teresa na tila nagulat din sa kan’yang narinig.“Kahit sabihin mo man na wala silang kasalanan, anong ebidensiya ang magpapatunay na hindi totoo ang ipinaparatang sa pamilya ninyo?” tanong ni Teresa na puno pa rin ng pagdududa.“Hindi sila ganoong klase ng tao gaya ng inaakala mo! Hinding-hindi nila magagawa ang ganoong bagay!” mariing tutol ni Nina.“Bakit? Ano bang alam mo sa pamilya mo? Alam mo ba ang lahat?” nanghahamong tanong ni Teresa.“Teresa, ano bang sinasabi mo?” awat ko sa kan’ya.“Bakit, Helena? Totoo naman na wala silang sapat na ebidensiya para mapatunayan na hindi totoo ang mga paratang na iyon sa kanila. Kung hindi totoo iyon, hindi sana sila mapaparusahan ng ganito. Mabait pa nga ang pamahalaan para buhayin sila sa kabila ng pagpatay nila sa gobernador-heneral,” marahas na sa
Nabalot ng katahimikan ang buong biyahe namin. Tanging ang mga yapak ng kabayo at ang langitngit ng kahoy na gulong ang maririnig ng sandaling iyon. Maging si Teresa ay tahimik lamang sa kan’yang pagkakaupo na tila kinakain din ng mga salitang sinabi ni Nina tulad ko. Pilit ko mang iwaglit ang mga katanungan sa aking isipan ang mga katanungan sa akin isipan pero patuloy pa rin itong lumilitaw at patuloy na hinahanapan ako ng kasagutan. Ano kaya ang ibig sabihin ni Nina? Ano ang nalalaman niya? Imposible naman na i-bluff niya kami? Hindi pa naman ata uso sa panahon na ito ang manloko ng tao lalo na Pilipino at wala naman silang sapat na kaalaman pa sa panahon na ito. Lalo na at kulang pa sa kaalaman ang mga tao sa panahon na ito at tanging mga mayayaman lamang ang may kakayahan na makapagpa-aral. Muli kong inalala ang mga katagang binitawan ni Nina.“Mag-iingat ka, binibini sa taong pinagkakatiwalaan mo.”Kanino niya ako pinag-iingat? Sino ang t
“Hmm… meron siyang matangos na ilong, katamtamang laki ng mga labi, may makapal at mapupulang mga labi, magandang hugis ng mukha, matipunong pangangatawan at maputing balat,” paglalarawan ko habang patuloy kong inaalala ang itsura ni Joaquin sa aking alaala. Habang naglalaro sa aking isipan ang itsura ni Joaquin at natuon ang atensyon ko sa kan’yang mukha na labis na nakakabighani.“Walang duda na siya’y pagpapantasyahan ng mga kababaihan,” saad ni Teresa na may ngiti sa kan’yang labi na siyang aking pagtango bilang pagsang-ayon.I won’t deny that Joaquin has strong physical appearance that every girl could see him may fall in him at instant. No doubt in that fact. I once look at his face as my mind recalls perfectly. I stayed looking at his face when suddenly I feel glitch in my chest. What was that? Sabay napahawak sa akin dibdib, unconsciously.“At wala ring rason para hindi mo siya matipuhan, Helena.”Bigla akong napalingon sa kan’ya dahilan para bumalik
Mabilis akong napalingon kay Don Raul na ngayon ay nakatingin sa akin. “Maupo ka.” Aniya at naupo rin siya sa upuan na nasa aking kaliwa. Mas ramdam ko ang tensyon nang makaupo kami. Don Raul hindi ba p'wedeng bilisan niyo kung ano ang gusto niyong sasabihin sa akin? Habang tumatagal bumibigat ang atmosphere sa atin!“Helena,” tawag niyang muli dahilan para matauhan ako sa aking pagkakaupo at manindig ang aking balahibo.“Ano po iyon, ama?” kinakabahan kong tanong.Napapikit ito at huminga nang malalim. “Narinig ko na ang lahat kay Teresa,” panimula niyang saad.Ano ang sinabi kaya ni Teresa? Tungkol na ba kaya ito sa tulong na hinihingi ko? Wala naman ibang sigurong sasabihin si Teresa kasi iyon naman lang ang hinihingi kong pabor sa kan'ya na tulungan niya akong kumbinsihin si Don Raul.Huminga ako nang malalim at tinignan si Don Raul umaasa sa maganda niyang sagot. “Pumapayag na po ba kayo?” nag-aalangang tanong ko.Tinignan niya ako na tila si
Tinignan ko si Don Raul sa kan’yang mga mata na gising na ang diwa. Humugot ako ng hininga bago nagsalita.“Tungkol po sa pamilya ni Joaquin,” diretsang sagot ko na siyang mabilis na nakaagaw ng atensyon ni Don Raul.Napabuntong-hininga siya nang malalim matapos na marinig ang sagot ko. “Ano ba ang nagtutulak sa ‘yo, Helena? Bakit masyado kang naapektuhan tungkol sa pamilya ni Joaquin?” seryosong tanong ni Don Raul.Akmang magsasalita na sana ako nang mabilis niyang pinutol ang momentum ko at nagsalitang muli. “Iyan ang katanungan na gusto kong mismong ikaw ang sumagot pero hindi ko na kailangang malaman pa.” Aniya.Napakunot-noo ako sa sinabi ni Don Raul. Ano ang ibig niyang sabihin na hindi na niya kailangang malaman pa? Does it mean he’s already convinced by my reason without any ulterior motive of helping Joaquin’s family?Tumingin si Don Raul sa aking mga mata. “Ano ba ang bumabagabag sa ‘’yo? Ano ba ang gusto mong malaman?”“Lahat, ama. Laha
“Bagamat na hindi ako naniniwala na magagawa ‘yon ni Arturo ay may kumalat na balita na nagkaroon ng hindi pagkakaunawaan sina Roman at Arturo bago ito mapaslang na siyang pinatunayan ng isang hardinero ni Roman na nakakita sa pag-aaway ng dalawa. Dahil sa sinabi ng hardinero ay napagpasyahan ng hukom na hatulan ng kamatayan sina Arturo at Joaquin dahil sa pagpatay ng isang nakakataas na opisyal ng pamahalaan. Lahat ng kanilang mga ari-arian ay inilit ng pamahalaan at maging ang kan’yang asawa at ang kambal na anak niya ay hinatulan din ng kamatayan. Hindi makakabuti kung mananatiling buhay ang buong pamilya nila na isang malaking kahihiyan at dumi sa pamahalaan. Ngunit, bago ang araw nang mismong pag-garote sa kanila sa plaza ay binago ang hatol sa kanila at ginawa silang mga alipin.”“Nabago? Sinong nag-utos para baguhin iyon?” natatakang tanong ko.“Ang punong-hukom ang nag-utos at nagbago ng hatol sa kanila. Hindi ko alam kung paano nangyari iyon pero nagpapasalamat
Humarap siya sa akin at hinintay akong magsalita.“Anong koneksyon ni Don Carlos kay Don Emilio?” seryosong tanong ko.Hindi kaagad umimik si Don Raul ngunit ramdam ko ang tensyon sa pagitan naming dalawa. May nalalaman kaya si Don Raul?“Magkapatid sila. Iisa ang kanilang ina ngunit ang pinagkaiba ay may ama si Carlos samantalang si Emilio ay anak sa pagkakasala. Bunga siya ng panghahalay ng isang mataas na ospisyal ng España,” diretsang sagot ni Don Raul na siyang aking ikinabigla.What? Magkapatid sila?“Kung magkapatid sila. Bakit hindi po alam ni Teresa ang tungkol sa kan'yang Tiyo Emilio?” naguguluhan kong tanong.“Dahil pinili nilang hindi iyon ipaalam kay Teresa.”“Pero bakit?” nalilitong tanong ko. Bakit nila gagawing lihim iyon?“Hindi ko alam kung bakit pero sa tingin ko sapat ng rason ang katotohanang anak si Emilio sa pagkakasala at ikinahihiya niya iyon at ayaw niyang masira ang pamilya ni Carlos kung kaya hindi na nila i
Ngunit bigla kong naalala ang lahat na nangyari at napag-usapan namin ng babae sa aking panaginip. Hindi kaya siya si Helena? Ano ba ang ibig niyang sabihin? Bakit ako pa ang kailangang tumulong sa kan’ya? Saka ano ang ibig niyang sabihin na mauulit at mauulit ang lahat ngunit ako ang magwawakas ng lahat? Napaisip ako ngunit walang sagot ang lumilitaw sa aking utak dahilan para mapasabunot ako sa aking buhok sa labis na pagkasiphayo.“May tao ba akong makikilala rito na makakapagpaliwanag kung bakit ako narito at paano ako makakabalik sa panahon kung saan ako nararapat?”Ngunit wala akong sagot na narinig sa aking paligid dahilan para mapabuntong-hininga akong muli.“May pag-aasa pa ba akong makabalik? O panghabambuhay na akong narito hanggang sa mamatay o mapatay ako rito?”Habang iniisip ko ang sagot sa mga tanong na patuloy na dumarami sa aking utak ay mas lalo akong nafru-frustrate.“Hay! Ano bang nangyayari sa buhay ko? Why I must encounter this ki