Halos kalahating buwan din ang lumipas, normal naman ang mga nangyari. Medyo kilala na rin ako ng mga taong nasa mataas na floor dahil doon ako nagtatrabaho, kaya mas malaki ang tyansa na madalas nila akong utusan na hindi naman masyadong nadadamay ang trabaho ko. Naging mabait naman sa akin ang iba, 'yon nga lang ay grabe naman magsalita ang ibang mga babae roon kapag nagkakamali ako o 'di kaya'y naguguluhan. Buti pa 'yong mga lalaki, mababait sa akin, parang salungat sa mga sinasabi nila Jona.
Napangiti na lang ako nang maibigay ko na ang kape sa mga kaibigan ni Ma'am Alora, ako na rin kasi ang madalas na utusan ni Ma'am Alora, at siya pa ang nagtatanggol sa akin, sobrang bait niya at minsan ay nagkukwento pa siya tungkol sa kaniyang buhay."Salamat, Ada, kumain ka na rin," ngiting sabi nito na tinanguan ko."Sige po. Una na po ako, sir," pagpapaalam ko saka umalis sa harapan nila.Marami kasi ang nag-over time dahil may mga meeting pa sila, hindi ko naman na kabisado ang mga ginagawa nila kasi pumupunta lang ako roon kapag tinatawag o 'di kaya'y kapag maglilinis. Nakangiting bumaba na lang ako dahil ngayon ang araw ng una kong suweldo. Paniguradong matutuwa nito si mama kapag nalaman niya na suweldo ko na ngayon at may maipapadala na ako sa kanila.Naaawa na ako sa kapatid kong si Adrian, dahil ayaw niyang iwanan ang pangangalakal niya at ang pagtitinda ng balut sa gabi, nag-aalala na ako sa mga kapatid kong maliliit. Mas kailangan ko pang pag-igihin dahil mag-aaral na ang isa kong kapatid, kailangan ko ring makumbinsi si Adrian na bumalik ng pag-aaral dahil kolehiyo na sana siya pero mas pinili niyang tumigil.Bakit naman sobrang malas namin? Wala man lang dumarating swerte sa buhay ko.Alas-dyes na ng gabi kaya kaunti na lang ang tao rito sa ibaba, dumiretso agad ako sa opisina ng head namin at kasalukuyan kong nakita ang ibang mga kasamahan ko na may hawak ng brown na envelope na kasya roon ang pera."Sanchez ka 'di ba? Punta ka na sa loob," sabi ng madalas kong kasama kaya ako sumunod.Bukas naman ang pinto kaya pumasok agad ako. Napatingin agad sa akin ang isang matandang babae na inurong ang nag-iisang envelope sa mesa niya na agad kong kinuha."Salamat po Ma'am," ngiting sabi ko na tinanguan niya lang dahil abala siya sa pagsusulat ng kung ano.Hindi maaalis ang ngiti ko sa natanggap ko, parang milyon ang hawak ko kahit pa manipis ang aking laman non. Ang iba ay nagsipag-alisan na para umuwi kaya dumiretso ako sa parking lot kung saan ang puwesto namin. Hindi ko na nakita si Ally, dahil paniguradong nasa ospital iyon, sinugod kasi sa ospital ang kapatid niya kaya gano'n."Kuya Noel? Mauuna na po ako," pagpapaalam ko kaya ito napalingon sa akin."Mag-iingat ija, sa daan. Magpahinga agad," nakangiting sabi nito kaya ako umalis na.Halos karamihan sa mga kasamahan ko ay pamilyado na, kaya gano'n na lang ang pagpapaalala nila sa amin na laging mag-iingat sa daan lalo na't babae kami. Bago ako tuluyang lumabas sa parking lot na iyon ay muli kong sinilip ang maliit na envelope na iyon. Ngunit unti-unting nawala ang ngiti ko nang makita ko iyon, ibinalik ko rin naman dahil alam kong bawal sumimangot sa nakuhang grasya."Limang libo," bulong ko matapos iyon bilangin.Gustuhin ko mang manlumo ay hindi puwede dahil gano'n lang ang suweldo ng mga gaya ko. Malaking tulong na sa akin iyon pero ayokong lokohin ang sarili ko dahil hindi iyon kasya para sa pamilya ko. Sobrang daming utang ang kailangang bayaran sa tindahan, mga gamot ni mama, pagkain nila, bayad sa pang-upa, at sa iba pang gastusin. Kahit saan ko tingnan, kulang pa rin."De bale na, baka sa susunod malaki na 'to," ngiting sabi ko saka nagpatuloy sa paglalakad.Sa kahabaan ng kalyeng madalas kong daanan ay natatanaw ko na naman ang isang paboritong kainan ng lahat na hindi ko man lang naranasang puntahan. Ang Jollibee na halos puno lagi ang loob nito at kitang-kita kung gaano kasaya ang mga tao roon. Sobrang hirap ko naman para hindi makakain sa lugar na 'yon.Minsan, naaawa na lang ako sa sarili ko. Sabi rin naman kasi ni mama ay darating 'yong panahong bibigyan ako ng grasya, pero kailan naman 'yon? Bakit bawal ibigay ngayon?Nang tuluyan na akong makatapat sa Jollibee, ay kinuha ko agad ang selpon ko para tawagan sila mama, hindi naman ako nabigo dahil agad din nilang sinagot iyon."Ma?"[Ate! Buti napatawag ka?] boses ni Adrian kaya napangiti ako nang marinig ang boses ng mga kapatid ko."Siyempre naman, suweldo ng ate ninyo ngayon," nakangiting sabi ko at pilit na iniiiwas ang tingin sa mga taong kumakain, baka sabihan akong patay gutom e.[Talaga ate? Edi uuwi ka na rito?]"Mag-iipon pa ako, 'no! Ipapadala ko na lang sa inyo bukas ng umaga, maliit lang ito, ah, alam ninyo naman ang trabaho ko—"[Ayos lang 'yon ate, dapat nga panggastos mo na 'yan diyan, e.]Napangiti na lang ako dahil sa narinig ko. Mabilis akong umiyak kaya hangga't maaari ay pinipilit kong lawakin ang ngiti ko hanggang sa matawa na lang ako."Hay naku! Kaya nga nagtatrabaho ang ate, e. Basta alagaan mo si mama, a, huwag ninyo nang gisingin. Matulog na rin kayo Abi at Allen, bye na, mauubos na load ko, e." Pagngunguso ko saka rin sila nagpaalam.Gano'n lang. Kumpleto na araw ko kasi nakausap ko na sila."May mga kapatid ka pala?"Literal na nanlaki ang mata ko dahil sa lalaking katabi ko, natawa pa ito sa akin at saka nangunot."Sir Valera? Bakit po kayo nandito?" tanong ko dahil alam ko naman na may katabi ako kanina pero hindi ko alam na siya iyon dahil nakatalikod siya sa akin.Isa siya sa matalik na kaibigan ni Sir Andrada, na hindi ko na madalas makita dahil sobrang dami niya raw project na natatanggap."Bawal kumain dito?" natatawang sabi nito na nginitian ko lang."Masarap po ba riyan, sir?""Oo naman. Hindi ka pa ba nakakakain diyan?" tanong nito na dahan-dahan kong inilingan.Nawala ang lawak ng ngiti nito na naging kaunti na lang na para bang nagulat pa sa ginawa ko."Oh, wait, I'll make an order—""Hindi na po sir, wala rin po akong pambayad sa inyo, at saka kailangan ko na rin po kasing umuwi. Una na po ako, ingat po kayo," sabi ko rito saka siya nalagpasan."Okay, mag-iingat ka!" sigaw nito dahil mabilis lang akong nakalayo sa kaniya.Sinadya ko talagang umalis agad dahil pipilitin niya akong tanggapin ang alok niyang iyon. Sobrang bait niya sa akin at ayokong samantalahin iyon, kung minsan ay binibigay niya sa akin 'yong pagkaing tira niya raw pero mukhang bagong bili ang pagkain. At isa pa, makakain ko rin naman 'yon balang araw.Nahinto ako sa paglalakad nang maisipan kong lumiko ng daan, hindi ito papunta sa bahay dahil papunta ito sa pinagtatrabahuan nila Jona. Wala namang masama kung pumunta ako roon dahil ang sabi ay puwede naman kahit sino, basta nasa legal age na. Pumunta agad ako sa club na sinasabi nila at totoo ngang malaki iyon, katabi lang nito ang motel na sinasabi nilang doon sila kumikita ng sobrang laki.Alam ko naman ang trabaho nila. Nandiri ako no'ng una pero wala akong karapatan. Iyon ang paraan nila para mabuhay kaya suportado ko sila, ni wala akong narinig na kahit na ano sa kanila no'ng sinabi kong janitres ako, mas lalo pa silang natuwa sa akin."ID," malalim na boses na narinig ko sa bungad pa lang kaya pinakita ko agad ang ID ko at ang laman ng bag ko na extrang damit lang naman ang laman.Agad akong pinapasok at doon bumungad sa akin ang buong lugar. Sobrang ingay at nakakahilong mga ilaw ang tumatama sa aking mata. Maraming mga nagsasayawan at nasasagi pa ako ng mga babaeng lasing na lasing na pero nagawa pang hawakan ang mga bote. Maraming mga nagsasayawang babae sa harapan na halos wala ng suot.Lumakad lang ako sa gilid kung saan medyo may kadiliman at may mga bakanteng upuan. Mukhang masaya naman sa lugar na ito, gustong-gusto ko ang pagsayaw pero wala na akong panahon sa ganyan.Nalipat ang atensyon ko sa dalawang taong malapit sa akin. Napatingin pa ako ng saglit sa kanila at doon ko lang napansin ang babaeng nakaupo sa hita ng lalaki habang abala sila sa paghahalikan. Gustuhin ko mang umalis ay hindi ko magawa lalo na nang magsalita ang babae."Masyadong mababa ang presyo para sa limang oras," maarteng sabi ng babae na hindi ko pa rin tinitingnan."How much do you want?" tanong ng lalaking panay ang hipo sa hita nito kanina."Twenty five thousand?" sabi ng babaeng kinunotan ko lang."Okay, twenty five, but make it six hours?""Sure!"Basta na lang nila ako nilagpasan habang hila-hila ng babae ang lalaking pagbebentahan niya ng kaniyang sariling dangal, wala sa sariling napaupo ako sa gilid kung saan wala namang tao sa kahabaan ng upuan.Twenty five thousand? Sa loob lang ng anim na oras may gano'ng pera na siyang makukuha. Samantalang ako, aabutin ng tatlong buwan bago ako makakuha ng gano'ng kalaki."Twenty five thousand," bulong ko.Sila mismo ang nagbibigay ng presyo sa sarili nila. Pero paano? Paano nila nasasabing sa gano'ng halaga lang sila?Hindi ko tuloy alam kung bakit naalala ko ang mga sinabi ni Jona sa akin noon."Hindi mo naman kailangan magbanal-banalan dito, Ada. Kailangan mo ng diskarte kung gusto mong mabuhay."Wala sa sariling nginunguya ko ang sabaw na hindi naman dapat. Nakurot ko pa nang kaunti ang aking pisngi dahil napapadalas ang aking pagiging tulala. Inis na ibinaba ko ang kutsara at saka muling tinitigan ang sarili sa kaharap kong baso kung saan kitang-kita ko ang aking repleksyon. Bakit ko ba kasi naiisip 'yong kanina?! Dapat kasi hindi na ako pumunta roon, e. Hindi pa naman ako mabilis makalimot sa mga nakikita ko sa paligid ko. Pero ewan ko ba, wala naman akong dapat na pakialam sa ginagawa nila ate kanina pero naaapektuhan ako. May kung ano sa akin na para akong kasama roon."Ada, nandito na ako," isang boses na nagmumula sa sala kaya ako napa-angat ng tingin. Hindi ko alam kung bakit una kong tiningnan ang suot ni Jona, kahit na madalas naman niyang suot iyon. Tumaas ang kilay niya kaya ako napangiti at ininom agad ang sabaw na niluto ko kanina. "So anong ginagawa mo kanina sa club? Ayan Ada, ah!" Panlalaki nito ng kaniyang ma
Halos hindi ako makapagsalita dahil sa mga kuwento ni Jona sa akin tungkol kay Emy, na buntis nga ito dahil sa kung sinong lalaking nakasama niya. Walang ideya si Emy dahil marami siyang lalaking nakakasama at aminadong lasing minsan sa tuwing nangyayari ang bagay na iyon. Hindi ko maiwasang maawa kay Emy, normal na pala iyon sa kanila na may nabubuntis at kung minsan ay winawakasan nila ang buhay ng bata. Hindi ko alam kung may buhay na ba ang dugo. Kaya ipinaglalaban nilang ayos lang sa kanila na ipalaglag iyon, dahil wala pa namang muwang at alam.Ang hirap malaman kung ano nga ba ang totoo. Hindi ko alam kung saan makikinig dahil parehas na mayroong dahilan. "Basta, huwag na tayo mangi-alam, okay naman na, e. Nakapagdesisyon na siya, malalaki na tayo Ada, e, kaya alam na natin ang tama sa mali. Alam na natin kung anong pipiliin natin, kung mangyari man ang bagay na hindi naman sinasadya, pananagutan pa rin natin iyon, kasi involve tayo, e," mahabang
Tahimik lang akong kumakain ng tinapay habang nasa daan. Maaga kaming pinauwi dahil malakas ang bagyong paparating, at isa pa ay ang mga tao sa kumpanya ay nasa site nila mula bukas kaya wala naman daw kaming gagawin. Pero bawas sweldo nga lang kami. Wala akong pasok bukas, hindi ko tuloy alam kung saan ako kukuha ng pera. Sa ilang buwan na pananatili ko rito ay talaga ngang mahirap maghanap ng trabaho at kahit pagiging katulong ay hindi madali. Nang matanaw ko na ang bahay ay napansin ko roon si Leni na nagwawalis, siya 'yong babaeng bihira ko lang makita rito dahil kadalasan ay umuuwi siya sa pamilya niya. Napalingon ito sa akin at saka ngumiti. Tahimik lang siya pero ang ganda niya, hindi nakakasawang tingnan ang mukha niya, samantalang si Jona maririndi ka dahil sa boses na paulit-ulit. "Ang aga mo ngayon?" Inilapag nito ang hawak niyang plastik sa lapag. "Ah, oo nga e. Pati na rin ata bukas," sagot ko saka siya umiling. "Pasok na ako, ah,
Agad kong inilapag ang walis at saka naghilamos ng mukha. Halos nakaramdam lang ako ng ginhawa sa mukha nang mabuhusan ko iyon ng tubig. Tanghaling tapat ngayon kaya napakainit, ang ibang floor kasi ay hindi bukas ang aircon dahil wala namang tao. Sobrang kaunti lang. Sobrang bilis ng panahon, puro half day na lang kami at mas lalong naghigpit dahil sa pagnanakaw na nangyari sa loob ng kumpanya, isa lang daw sa mga staff dito ang nagnakaw dahil kabisado ang mga lalagyan, e, hindi ko nga alam kung saan nangyari ang nakawan dahil nandito ako sa parking lot noon, nadamay pa kami dahil may mop doon sa gilid ng cabinet kung saan may nawalang importanteng papeles at pera. Kaya mas lalong naghigpit at mababa ang suweldo. Napangiti pa ako nang maalala ko na pinagtanggol ako nila Sir Valera dahil isa ako sa tinuro ni Ma'am Sunny. Mabuti na lang at dumating si Ma'am Alora para sabihin na buong araw ko siyang kasama noong mangyari iyon, hindi ko talaga alam kung b
Naalimpungatan na lang ako dahil sa sobrang liwanag. Una pang bumungad sa akin ay si Jona, na titig na titig sa akong mukha kaya ako mas napaurong. Medyo masakit ang likuran ko kaya hindi ako masyadong makagalaw. "Ada? Naririnig mo kami?" mahinang sabi nito ngunit hindi ako sumagot. Naririnig ko naman sila. Pero ayoko lang na kumilos dahil sobrang sakit talaga ng katawan ko. Sinabunutan ba naman ako at kinaladkad na halos umalis na ang kaluluwa ko. Hindi rin ako sanay sa gano'n. Ayoko talaga ng gulo. Nanatili akong tikom at napansing nasa kwarto na ako, sa bahay mismo. Kitang-kita ko ang mukha ni Jona na alalang-alang at hinahawakan pa ang aking kamay. Bigla namang bumukas ang pinto at si Ate Calli ang bumungad doon. "Ano na? Maayos na ba siya? Kilala mo pa ba kami Ada?" tanong ni Ate Calli na nginitian ko nang kaunti. Nahilo lang naman ako kanina. Dala na rin kasi ng init ng panahon kaya siguro gano'n. "O-Okay lang po ako,
Halos magbalat na ang sarili kong mga daliri dahil sa kanina ko pang pagkukurot dito. Kanina pa ako titig na titig kay Ate Calli na lakad nang lakad at ang ibang mga katrabaho kong isa-isang nag-aalis ng make-up sa mukha nila. Ala-singko na sila naka-uwi at mabuti na lang ay nakatulog na ako at nakapag-alarm na rin. "Nasisiraan ka na ba Ada? Ayokong isugal kita roon dahil hindi kita masubaybayan kapag naroon ka na. Ayokong sisihin mo ako o ng mama mo kapag may nangyaring masama sa iyo," seryosong saad ni Ate sa akin na ikinasandal ko na lang. Desisyon ko naman iyon, e. Sure na talaga ako, wala na rin naman akong malalapitan at walang-wala na talaga. Bahagya akong tumango at ngumiti. "Gusto ko po talaga ate, kailangan ko na kasi, e," seryosong sabi ko saka siya tuluyang naupo. Kitang-kita ko ang pagbuntonghininga ni ate, para bang ayaw niya akong ipasok dahil nga kasi bago pa ako at baka may mapahamak pa. Pero uunahin ko pa ba iyon? Kailangan k
Hindi ako makabangon. Pinilit ko namang buksan ang mata ko pero mas malakas pa rin ang kirot ng aking ulo. Dahan-dahan akong nagmulat at pinilit na maupo. Sa unti-unting pagmulat ko ay napansin ko agad ang iba na naglalakad sa kung saan at ang iba ay nakatingin sa akin. "A-Aray," reklamo ko nang pumitik ang kung ano sa akong ulo. "Inom pa," sabi ng katabi ko na hindi ko na inabala kung sino. Sandali akong huminto sa dapat na pag-upo ngunit pinilit din na makaupo. Halos umikot ang buong paningin ko nang buksan ko ang aking mga mata. Roon ko lang napansin ang ilan sa mga kasamahan kong titig na titig sa akin at ang iba ay naiiling pa. "Oh." Inabot sa akin ang tubig na dahan-dahan ko pang kinuha kay Annie. "Hindi mo pala kaya, uminom ka pa," umiiling na sabi nito habang inuubos ko ang tubig na para bang ilang linggo akong hindi nakainom. Nasa sala na ako. Ibig sabihin ay wala na ako sa lugar na madilim? Ang huli ko lang na naaalala ay nakikipagkuwentuhan ako sa lalaking kaharap ko n
Suot ang maikling palda na na halos kita na ang aking hita ay agad ko iyon inayos bago bitbitin ang tray. Hindi ako sanay sa nakasabit sa aking mata lalo na't nangangati ito. Ang lahat kasi sa amin ay kailangan may suot na itim na maskara na parang masquerade mask na sinasabi ni Jona. Hindi naman ako masiyadong nailang o nahiya dahil walang makakakilala sa akin dito. Ang ibang kasamahan ko ay hindi ko na makita, kalat-kalat na kasi sila at nagkikita na lang kami tuwing ala-singko ng umaga sa mismong dressing room sa likuran. At tanging kailangan ko lang gawin ay ang magtrabaho ngayon. "Ada! Sis! Ikaw na magdala sa table 14 nito, rush kasi 'yong order ng VIP e," bungad sa akin ng babaeng hindi ko makilala kung sino. Tumango lang ako at ngumiti. "Okay lang, ako nang bahala," sabi ko rito na ikinatuwa niya naman at matapos magpasalamat ay tumalikod na. Napanguso na lang ako kasi nakilala agad nila ako, tapos ako ay nangangapa pa rin kung sino ang aking kausap. Sinunod ko ang sinabi n