NAGISING ako nang makarinig ako ng sumusuka. Pupungas-pungas akong bumango sa aking pagkakahiga at kinusot ang aking mga mata para alisin ang bigat sa aking mga mata. Nakita ko si Nina sa isang gilid at panay ang kaduduwal narinig iyon ni Joaquin na siya niya ring ikinagising. Mabilis siyang lumapit kay Nina.“Nina, anong nangyayari sa ‘yo?”  nag-aalalang tanong ni Joaquin habang patuloy na hinihimas ang likod ni Nina.Natigil itong sumuka at humarap kay Joaquin na nanlalata.“Hindi ko alam, Kuya,” nanghihina niyang sagot.Inalalayan siya ni Joaquin na tumayo at ilayo sa pinagsukahan niya at inalalayan itong makaupo sa isang tabi. Sinuri ko si Nina: nanlalata, habol ang hininga kahit hindi pagod, nangangayayat. Tumayo ako sa aking pagkakaupo at lumapit kay Nina.“Nina, may gagawin ako sa ‘yo sabihin mo sa akin kung masakit, ha?”Nanghihinang tumango si Nina bilang tugon. Hinawakan ko ang kanyang puson at diniinan ng konti. “Nakakaramdam ka ba

ISANG MALAKAS na pagkalabog ang pumukaw sa aking diwa. Idinilat ko ang aking mga mata at sumambulat sa aking harapan sina Lito, Riko at Nardo; walang mga saplot.“Anong nangyayari?” mahina kong tanong. Pilit kong inalala ang mga nangyari pero ang huling natatandaan ko lang ay ang magkausap kami ni Nina.“Ate Helena, salamat naman at nagkamalay ka na,” nag-aalalang pagpapasalamat na sabi sa akin ni Nina.Hindi ako nakapagsalita agad at tinignan ko ang lalaking nakatayo sa aking harapan.“Mateo?” mahina kong usal ng kanyang pangalan dahilan para mapalingon siya sa akin.Tinignan niya ako na may labis na pagsusuri at makatapos ang ilang sandali ay ibinaling niya ang kanyang tingin kay Lito na ngayon ay nakaluhod at nakagapos ang mga kamay.“Akala ko ba naging malinaw na sa ‘yo ang sinabi ko, alamin mo kung saan ilulugar ang iyong sarili mo ngunit mukhang hindi naintindihan ang lahat ng iyon.&rdquo

***“HELEN?”Ngayon ko na lang ulit narinig na tawagin ako sa sarili kong pangalan.“Helen? Are you awake?” tanong ng lalaki sa akin. Sandali, bakit pamilyar sa akin ang boses ng lalaking ito.Idinilat ko ang aking mata at lahat ng nasa paligid ko ay malabo sa aking paningin.“Wait, baby, I'll call the doctor,” wika ng lalaki at mabilis na naglakad palabas ng kwarto.Wait, bumalik ba ako sa present? Anong ginagawa ko rito? Paano sina Joaquin at Nina? What the hell exactly is going on? Kumurap pa ako ng mangilang ulit para lang luminaw ang aking paningin. Pinagmasdan ko ang buong paligid na nababalot ng kulay puting pintura at amoy nitong amoy chlorine walang duda na nasa ospital ako pero anong ginagawa ko rito? Sinubukan kong bumangon pero hindi ko magawa. Anong nangyayari? Bakit hindi ako makagalaw? Tinignan ko ang aking sarili laking gulat ko bakit may mga aparato na nakakabit sa akin? Hindi ko lubos na maintindihan kung ano ang nangy

LUMIPAS pa ang mga araw hanggang sa isang gabi, kasama ng mga Guardia Civil na nagpapahirap kina Lito ay si Mateo. Nag-iwan ng isang tingin si Mateo sa aming kulungan bago sila dumiretso kina Litp. Hindi ko alam pero may kakaiba sa kanyang mga mata nang sandaling iyon.“Bakit kaya biglang naparito si Kuya Mateo?” nagtatakang tanong ni Nina.“Hindi ko alam pero iba ang pakiramdam ko,” mahina kong sagot habang nakatingin pa rin sa madilim na daan na dinaanan nina Mateo.Ano kaya ang dahilan niya para sadyain sina Lito? Matapos ang gabing pinahirapan niya ito ay hindi na siya muling nagpakita kina Lito maliban na lang sa gabing ito. Ano kaya ang binabalak niya?Nang ibabaling ko na ang aking tingin kay Nina ay nakita ko si Joaquin na nakatingin sa kadiliman na pinagdaanan nina Mateo. May ideya kaya siya kung bakit narito si Mateo? Hindi nagtagal ay muli naming narinig ang mga hiyaw nina Lito na pinapahirapan na mukhang mas malala ang ginagawa sa kanila dahil sa

MATAPOS ang napakahabang biyahe ay muli kong nakita ang bayan ng Amadeo ngunit hindi kami roon dinala ni Mang Vicente. Nilampasan namin ang bayan na ‘yon na lampas isang buwan ko na ring ‘di nasilayan dahil sa pagkakadampot sa akin ni Don Marco at pagkakakulong namin nina Nina ng halos isang buwan.“Mang Vicente, saan niyo po ba kami dadalhin?” tanong ko dahil wala talaga akong alam sa aming dinaraanan.“Patungo po tayo sa Lungsod ng Biñan. Doon po ay may naghihintay ng bangka sainyo na tatahak sa Lawa ng Bay dahil hindi kayo maaaring makita o may maiwang bakas na lumuwas kayo ng probinsya kun'di madali kayong matutunton. Ilang oras lang ang tatagalin bago kayo makarating, bago tuluyang magbukang-liwayway ay nasa bayan na kayo ng Pagsanjan at doon po muna kayo ni Joaquin pansamantalang magtatago,” paliwanag ni Mang Vicente.“Saan kami magtatago roon, Mang Vicente? Hindi po namin kabisado ni Joaquin ang bayan ng Pagsanjan,” wika ko.“Huwag kayong mag-alala may