“POR DIOS POR Santo! S-sunset Gale, ikaw nga!” gulat na bulalas ng kanyang madrasta nang makita siya nitong parang basang-sisiw na naghihintay sa tapat ng kanilang bahay sa probinsya.
“Alam mo ba kung anong oras na? Alasdos na ng madaling-araw! Napakalakas pa ng ulan. Ano bang nahithit mo ng ganito kaagang bata ka? Atsaka bakit narito ka? Akala ko ba magbabakasyon kayo ng asawa mo? Ngayon ka lang inilabas ng asawa mo kaya—”
Nahinto sa pagsasalita ang madrasta niya nang yakapin niya ito nang mahigpit. Sa yakap nito, hindi napigilang pakawalan ni Sunset ang luhang akala niya’y tapos na.
“G-gale, bakit?”
Sa simpleng tanong na iyon ay mas kinuwestyon ni Sunset ang kanyang sarili.
Bakit? Bakit sa tinagal-tagal ng pagsasama nila ni Lucian ay hindi siya nito nakuhang mahalin? Habang si Eveth na first love nito ay hindi nakalimutan ng asawa. Kulang pa ba? Napakarami niyang isinakrepisyo para sa asawa. Ang career niya, ang panahon niya, ang pangarap sa buhay at ang kalayaan na maging masaya. Kaya kung siya ang tatanungin, ano pang kulang para hindi siya mahalin nito?
“Hindi ka si Eveth…” kaagad niyang sagot sa isipan habang wala sa sariling pumasok sa kanilang kusina.
“Hija, kinakabahan na ako sa ‘yo. Napapano ka ba?”
“Tiyang Lorna, saan nakalagay ang lambanog natin?” patukoy niya sa sikat na alak sa kanilang probinsya.
Naguguluhan man, kinuha pa rin iyon ng kanyang tiyahin at ipinatong sa kanilang mesa. Kumuha rin ito ng tagayan at pulutan.
Kinuha niya sa dalang sling bag ang tseke na ibinigay ng asawa para iabot sa kanyang tyahin.
“L-limang milyon? Napakalaki nito, Gale! Bakit bibigyan ka ng asawa mo ng—”
“Para sa pakikipaghiwalay niya sa akin, Tyang. Limang taon. Limang milyon, iyon lamang ba ang halaga ko?” mapait siyang napangisi sabay tagay sa alak. “Noong baldado siya at hindi makalakad, ako itong nasa tabi niya. Ngayong maayos na siya, ang kapal ng mukha niya para magpunta sa kabit niya—Tyang!”
Ganoon na lamang ang panlalaki ng mga mata niya nang makita ang kanyang madrasta na kinukuha ang itak nito.
“Nasaan ang Lucian na iyan? Mahirap tayo pero hindi paapi. Ituro mo sa akin, Gale! Puputulan ko na ng paa—”
“Tyang naman!” dahil sa reaksyon nito, tuluyan ng umurong ang kanyang luha.
“Huwag mo akong pinipigilan, Sunset Gale! Katulad ng pangalan mo, nagsisimulang mandilim ang paningin ko riyan sa asawa mo!”
“Talo mo pa ang sasabak niyan sa giyera, Tyang! Huwag kang mag-alala, sinabihan ko namang maliit ang etits niya kahit hindi totoo tapos sabi ko dagdagan ang ibinigay niya! Hindi lang ganoon ang presyo ko ‘no!”
“Dapat lang!” galit na napainom ang madrasta niya ng alak. “Iyang asawa mo, walang utang na loob. Nakakapaglakad nga pero naging bulag naman!”
“Mukhang pera naman na ang tingin sa akin, Tyang. Nilubos-lubos ko na. Kaya, k-kalma na!”
“Hindi kita inalagaan para apihin lang. Kung alam ko lang talaga na gagawin kang caregiver niyang asawa mo, tinutulan ko talaga ang kasalang iyan!”
Tipid lamang siyang ngumiti nang nabaling ang tingin sa kwarto kung saan naroon pa rin ang walang malay niyang tatay. Dahil sa pagliligtas nito sa lolo ni Lucian kaya nabuo ang arrange marriage sa pagitan nila.
“Kung hindi naman naaksidente iyang tatay mo, hindi ka papayag,” naiinis na sabi nito. “Ewan ko ba riyan kay, Rudi! Kahilig-hilig tumulong, iyan tuloy ang napala!”
Limang taon na rin, ganoon na katagal na nasa comatose stage ang kanyang ama. Katulad ng hindi niya pagsuko kay Lucian, ganoon din ang nadarama niya sa kanyang tatay.
“Magigising din ang itay, Tyang Lorna…” sabi niya pa kasabay ng pagpisil sa kamay ng madrasta.
Matapos ng pag-uusap nila, hindi na magawang lumabas ni Sunset sa kanyang kwarto. Kung ano ang suot niyang damit noong makapagpalit ay iyon pa rin iyon sa mga nakalipas na araw.
Dama niya ang kawalan ng ganang mabuhay. Kahit kumain ay hindi niya magawa. Alam niyang nag-aalala na sa kanya ang Tyang Lorna niya ngunit pinababayaan pa rin siya nito.
“Siguro, magkasama na kayo ng kirida mo, Lucian…” wala sa sarili niyang wika. “Masaya ka na ba ngayong nasa piling mo na siya?”
Heto na naman ang kanyang luha sa pagbuhos na akala niya’y tuluyan ng naubos.
“Tyang, ayos lang ho ako!” sabi niya na naman dito nang kumatok ito para maghatid ng pagkain.
Dahil napalaki ang pagbukas ng pinto, ay siya namang pagpasok ng pusang alaga nila. Akmang kukunin na iyon ng kanyang Tyang Lorna nang mahila ang kurtina na naging dahilan upang kumalat ang matinding liwanag sa kanyang kwarto.
“Kakulit mo talaga, Pechay!” kastigo ng kanyang Tyang Lorna sa pusa. “Nga pala, Gale, natatandaan mo pa si Vincent? Iyong apo ni Nanay Martina na may-ari na ngayon ng panadirya na palugi na? Hinahanap ka nga pala. Tinatanong kung hindi mo pa rin daw nagagalaw ang ibinigay sa ‘yo ng lola—”
“Tyang naman eh! Napakahirap namang magdrama sa bahay na ito. Nakikita mo ng umiiyak pa, sisingitan mo kaagad ng tsimis!”
“Hoy, phaks iyon. Katotohanan. Tumayo ka na kaya riyan! Ilang araw ka ng walang paligo. Tatalab pa ba ang sabon—”
“Tyang naman!” malakas niyang bulyaw sa madrasta na dali-dali naman ang paglabas ng kwarto.
Sa pagbaliktad ni Sunset ng higa sa maliwanag na bintana, hindi niya inaasahan ang makikita, ang papasikat na araw ang bumungad sa kanya.
“Pinapatay ko ang sarili ko… hindi ako ito…"
NATAGPUAN NA LAMANG ni Sunset ang sarili sa tapat ng sarado na factory. Kung hindi niya nakilala si Lucian, maaaring nasa lugar na ito siya at ipinagpapatuloy ang nasimulan ng namayapang Olivarez. Hanggang ngayon ay hindi niya pa rin maintindihan kung bakit sa kanya nito ipinagkatiwala ang recipe na hawak ng pamilyang iyon sa matagal na panahon.
“Hoy, Sunset!”
Matagal-tagal niya ring pinakatitigan ang dating nobyo sa hayskul hanggang sa tuluyan itong makilala.
“V-vincent?” hindi niya pa siguradong tanong. “Ikaw nga!”
“Really, Sunset? Aray ha!”
“Hindi kita nakilala. Gumwapo ka kase!”
“Baka nakakalimutan mong naging nobyo mo ako!”
Kumawala ang malakas na tawa ni Sunset. “Kase naman, patpatin ka noon. Feeling ko nga, ginayuma mo lang ako kaya nagkagusto ako sa ‘yo.”
“Wow!”
“Pero real talk, deserve mong masabihan ng pogi sa palengke!” natatawa niyang pangbubuska rito.
“Sunset…”
Natawa na lamang siyang muli saka nagseryoso. Bago magtungo sa pagawaan ng tinapay, sinigurado niya munang buo na ang loob sa gagawing desisyon. Pangarap niya ito na naudlot at gustong balikan ngunit natatakot siya.
“Lugi na ang pabrika, sa tingin mo, kakayanin ko kaya?” may pagdududa niyang sabi. “Ako ang dahilan kung bakit ito nagkaganito. Bakit bibigyan mo pa ako ng chance?”
“Sayo iniwan ito ni grandma. Walang dapat na may may-ari nito kung hindi ikaw lang, Sunset…”
Marami pa ring agam-agam na naglalaro sa kanyang isipan ngunit mas nanaig pa rin sa kanya ang pangarap na bumawi sa mga taong na-dissapoint niya nang umibig kay Lucian.
Isang malalim na buntong-hininga ang ginawa ni Sunset bago maging buo ang loob na tawagan ang asawa. Noong sagutin nito ang tawag, walang paligoy-ligoy na sinabi niya ang pakay dito.
“Pumapayag na akong mapawalang-bisa ang kasal natin. Let’s get divorce, Lucian…”
TUMAAS ANG KILAY ni Sunset nang makitang muli ang kanyang asawa. Malaki ang ibinagsak ng katawan nito at nanlalalim ang mga mata na para bang ilang araw na walang tulog. Hindi pa man siya tapos na obserbahan ito ay ganoon na lamang ang gulat niya nang kaladkarin ng asawa palabas ng pabrika. Galit na galit ito sa hindi malamang dahilan. “Lucian, bitawan mo ako!” paulit-ulit siyang nagpupumiglas sa pagkakahawak ni Lucian. “Hindi kita hiniwalayan para lang makita sa eskwater!” Napamaang siya sa itinuran nito. Hindi imposibleng hindi alam ng asawa niya ang lugar na ito. Parati niyang naikekwento kay Lucian ang pangarap niya. Sa isiping hindi man lamang pinakinggan iyon ng asawa ay naghihinagpis ang kanyang puso.“Ano ba? Nasasaktan ako!” ganoon pa rin katindi ang pagkakahawak ng asawa niya kaya ang nagawa na lamang ni Sunset ay mapadaing. “Ngayong tapos ka ng saktan ang damdamin ko, kaya ginagamitan mo ng pisikal?”“Nasaan na ang lalaki mo?” galit na tanong nito. Napamaang ang bibig
GUSTONG IPAGSIGAWAN NI Sunset na wala siyang kasalanan at kailanman ay hindi siya gagawa ng makakasakit sa kapwa niya. Ngunit hindi niya alam kung paano dedepensahan ang sarili sa asawa. Alam niya rin naman na kahit anong paliwanag niya ay hindi siya nito paniniwalaan.Nakatago pa rin sa likod niya ang mga kamay na nanginginig na dahil sa labis na sakit ng pagkapaso. Kung ikukumpara ang sakit, wala iyon sa kalingkingan ng nadarama niya ngayon.“Ganoon ka na ba kadesperada kaya naisipan mong patayin ang importanteng tao sa buhay ko?” may pang-uuyam na tanong sa kanya ng asawa. “Kaya mong pumatay dahil sa selos, Gale?”Napamaang ang labi ni Sunset dahil sa mabigat na paratang ni Lucian.“Kaya ba kaagad-agad na pumayag ka sa divorce dahil ito ang plano mo?” naiinis pa ring akusa nito. “Hindi ka lang pala makati, mamamatay-tao ka—”Isang malakas na sampal ang ibinigay niya sa asawa na naging dahilan ng pagkatahimik nito.Hindi siya makapaniwala na kaya iyong sabihin ng asawa nang harap-har
SAPO PA RIN ni Sunset ang kanyang sentido hanggang sa makarating sa sasakyan na ipinadala ni Vincent dahil nasabi niya ritong hindi niya kayang mag-commute ngayon. Bakit naman kase iinom-inom siya nang marami tapos hindi niya naman pala kaya? Hindi na lang ang asawa ang may kakayahan na magpaikot sa kanya, damay na rin doon ang alak. “Inom pa sa susunod, Sunset Gale!” kastigo niya pa sa sarili habang nagpapahid ng essential oil sa sentido.Kung wala lang siyang aasikasuhing maraming trabaho sa panadirya ngayong tanghali baka tulog pa rin siya hanggang ngayon at nakakulong sa kwarto. “Manong, pakigising na lang ako kapag malapit na,” bilin niya pa rito. Itutulog niya na lang muna ang sakit ng ulo na nararamdaman. Iyon lang din ang tanging paraan upang matigil siya sa malalim na pag-iisip.Matagal-tagal din ang naging pagtulog ni Sunset sa sasakyan. Hindi pa nga siya magigising kung nakarininig ng malakas na busina kaya napabalikwas siya ng gising.Ganoon na lamang ang pagtataka niya n
HINDI ALAM NI Sunset kung pinapakinggan ba siya ng kalangitan o pinapatagal pa ang kanyang buhay upang magdusa siya sa kamay ng mga dumukot sa kanya. Pilit niya mang pinipigilan ang sarili na umiyak ngunit bakas pa rin sa kanya ang matinding takot nang mga sandaling iyon. Hindi siya mamamatay nang mag-isa at hindi lumalaban. Iyon ang itinatak niya sa isipan kahit pa nangingibabaw sa kanyang isipan ang pagsisisi na hindi man lang niya naramdaman ang totoong kasiyahan sa buhay. Dahil sa pagkapaso ng kanyang palad, hindi niya napirmahan nang maayos ang mga papeles na naging dahilan kung bakit nasa sitwasyon siyang ito ngayon. Sa inis ng pinuno ng mga kumuha sa kanya, napilitan pa ang mga ito na bumili ng painkillers. Iyon na lang ang tanging paraan upang magkaroon siya ng pagkakataong tumakas.Hindi nagsasalita si Sunset ngunit ang paningin niya ay umiikot sa paligid sa pagbabakasakaling may magagawa siyang paraan upang mailigtas ang sarili. Walang mangyayari sa kanya kung hahayaan niy
KANINA PA BINABAGABAG ng huling tawag ni Sunset si Lucian. Gusto niyang balewalain iyon kung maaari. Lalo pa nang banggitin ng asawa ang pangalan ng kasosyo nito sa negosyo samantalang siya naman ang tinatawagan. Ngunit, hindi si Sunset ang uri ng babae na tatawag sa kanya upang pagselosen lang siya sa bagay na alam nitong hindi niya pinagtutuunan ng pansin.Lalo pa siyang naghinala na may hindi magandang nangyayari dito nang banggitin nito ang aso na ang pangalan ay Bruno. Hindi niya pinagtutuunan ng maraming oras si Sunset ngunit sigurado siya na wala itong aso. Isa pa, malabo na magkaroon ito dahil may trauma roon ang asawa.“Nakikinig ka ba, Lucian?” tanong sa kanya ni Eveth. “What did you say?” baling niya rito nang bumalik sa kasalukuyan ang atensyon niya. May lambing at arte na hinimas ni Eveth ang kanyang braso habang mapang-akit na iginaya ang tingin niya patungo rito.“I was just saying kung anong pakiramdam mo nang makita mo ako na nasa nasusunog na lugar Kinakabahan ka b
BAHAGYA ANG NAGING pagkasilaw kay Sunset ng liwanag na tumatama sa bintana noong magmulat siya ng kanyang mga mata. Pumikit pa siya nang sandali hanggang sa kaya niya ng imulat iyon nang tuluyan. Ang unang tumambad sa kanya ay ang puting kisame ng hospital na pinagdalhan sa kanya. Akmang tatayo na siya mula sa kinahihigaang kama nang mapansin ang asawa na nasa tabi niya. Mahimbing ang tulog ni Lucian habang nakahilig sa higaan ng kama kinahihigaan niya. Pansin niya ang panlalalim ng ibabang bahagi ng mata nito senyales na wala itong maayos na tulog. Noong mga panahon na magkasama sila sa iisang bahay, hindi siya napalapit ng ganito kalapit sa asawa. Pakiramdam niya nang mga panahong iyon ay nasa iisang bubong sila at may pader na nakapagitan sa kanilang dalawa. Magkahiwalay din ang kamang tinitulugan nila at hindi siya maaaring magbigay ng kahit na anong opinyon sa buhay nito. Kailangan niya ring bantayan ang kanyang mga galaw dahil mabilis uminit ang ulo nito sa maliliit na bagay.
HINDI KOMPORTABLE SI Sunset na narito ang babaeng pinili ng kanyang asawa at kasama sa kwarto na inaakupa niya sa hospital ngunit hindi niya magawang sabihin iyon. Sapagkat ito na ang reyalidad na kailangan niyang tanggapin. Masakit man at dinudurog siya ay kailangan niyang patigasin pa ang sarili.Pakiramdam niya, walang kwenta ang opinyon na ibibigay niya. Hindi rin mahalaga ang nadarama niya kung sakali mang magsabi siya. Isa lamang siyang latak para kay Lucian na naging bara sa maayos sana nitong buhay nang makilala siya.Kaya naman kahit masakit, pilit niya pa ring nilulunok ang sakit na idinudulot ng mga ito na para bang wala siyang pakiramdam na paulit-ulit nilang tinatapakan.“I will be out for a while,” sambit ng asawa niya. “Ayos lang na maiwan kita?” tanong nito kay Eveth.Malapad naman itong ngumiti kasabay ng paghimas sa braso ng kanyang asawa. Nang mga sandaling iyon, mahigpit na ang pagkakahawak ni Sunset sa kobre-kama kung saan natatakpan ang kanyang mga kamay sa ilal
HABANG NAGMAMANEHO, BIGLA na lamang inihinto ni Lumi ang sasakyan nito at may galit na tumingin sa kanya saka muling tumingin sa manibela ngunit ibinalik ang tingin sa kalsada. Muli na naman itong huminga nang malalim kaya hindi na nakatiis si Sunset at tinanong ang kaibigan.“May gusto kang sabihin, Lumi?”“Naiinis ako sa ‘yo!” hindi na napigilan nitong sambit. “Bakit hinahayaan mo ang sarili mo na ganon-ganunin ng babaeng iyon? Masyado kang mabait, Sunset! Ikaw lang ang nakita kong ganyan na hindi kayang ipaglaban ang pagmamahal na nararamdaman niya.”“Lumi—”“Look, Sunset, you are still the legal wife, not just an ordinary person to his life. You will not be the one to adjust with his mistress. Treat yourself with kindness. You have all the rights to say no if you’re not comfortable with one situation. Hindi kasalanan ang magsabi ng ‘no’ kung ayaw mo. Understood?”Saglit na nakatingin si Sunset dito atsaka nahihiyang tumango.“I don’t have the right to meddle with your business bu