“Helena! Anong nangyari sa ‘yo?” tanong ni Teresa sa akin at napatingin din ito kay Nina at maging kay Doña Celestina. “Ano bang nangyayari sa inyo? Bakit gan’yang ang inyong mga mukha at hindi maipinta? Hindi ba kayo natutuwa para kay Tiyo Raul?” nagtatakang tanong niya sa akin.Wala ni isang umimik sa aming tatlo at nanatiling tigalgal sa aming pagkakabigla. Isang tinig ang pumukaw sa aking huwisyo nang sandaling iyon.“Anong nangyayari dito?” tanong ni Joaquin nang siya'y makalapit sa aming kinaroroonan.Napatingin ako sa kanya na may labis na kaba at takot na bumabalot sa aking katawan. Gustong hilingin na sana hindi totoo ang lahat ng aming narinig ngunit hindi, iyon ang katotohanan na hindi ko alam kung anong mangyayari sa aming lahat. Ang magdadala ng matinding kaguluhan muli sa aming payapang pamumuhay rito. Natatakot ako.“Joaquin…” sabay na tawag namin ni Teresa kay Joaqui

NABATO ako. Hindi ako makagalaw para akong nabingi nang sandaling iyon. Tama ba lahat ng narinig ko? Hindi ko ba guni-guni ang lahat ng iyon? Muling umalingawngaw ang mga salita ni Teresa sa aking isipan.“Kaibigan kita, ‘di ba? P’wede bang akin na lang si Joaquin, Helena?”Hindi ko lang guni-guni ang lahat ng iyon. Lahat ng narinig ko ay nagmula mismo sa bibig ni Teresa. Ikinumpas ko ang aking sarili at pinilit na huwag maging emosyonal at irrational sa harap ni Teresa.Ibinaling kong muli ang aking mga mata kay Teresa at siya’y aking sinuri. Tinignan ko siya sa kanya mga mata na nangungusap at nagmamakaawa ng pagmamahal at pag-asa sa bagay na kanyang ninanais. Siguro nga gano’n ang kanyang nararamdaman para kay Joaquin para umabot sa punto na magmakaaawa siya sa akin. Ngayon ko lang napansin na bumagsak ang kanyang katawan kumpara noong huli kaming magkita bago ako bumalik sa panahon ko. Bakit hindi ko iyon napansin

HINDI nagsalita si Teresa at patuloy siya sa paghila sa akin at tahimik lang akong sumusunod sa kanya hanggang sa makarating kami sa tabi ng ilog kung saan huli kaming nag-usap.Binitawan niya ang aking kamay saka humarap siya sa akin na may seryosong mukha ngunit mabilis din iyon na nagbago.“Pasens’ya na kung kailangan pa kitang dalhin dito para makipag-usap sa ‘yo. Ayaw ko lang na may ibang tao na makikisali sa ating usapan,” paghingi niya ng dispensa.Ngumiti ako nang bahagya. “Ayos lang iyon, Teresa. Nauunawaan ko naman ang iyong nais,” saad ko.Ipinagdaop niya ang kanyang mga kamay na tila aligaga at nahihiya.“Helena,” pagtawag niya sa aking pangalan.“Bakit?” tanong ko.“Limang araw na ang nakalipas simula ng tayo'y huling magkausap dito at sa tingin sapat na panahon iyon para mabigyan kita na makapag-isip…”“Ito ba ang dahilan kaya gus

“SALAMAT, Helena, sa katapangan na iyong ipinakita. Hindi ko alam kung paano kita mapapasalamatan sa lahat ng ito pero ito lang masasabi ko na labis akong natutuwa at taos puso akong nagpapasalamat sa ‘yo at nagawa mong mapigilan na madungisan ang mga kamay ng aking anak,” nagpapasalamat na sabi ni Don Emilio sa akin. “Iginagagalak ko po na maging masaya kayo,” nakangiti kong tugon sa kanya. “Humihingi ako ng tawad, Helena, Nina, sa ginawa ng aking anak. Wala siya sa tamang kaisipan para makapag-isip ng tama. Ako na ang hihingi ng tawad sa pagkakamali niyang ginawa,” sinserong paghingi ng tawad ni Don Emilio sa amin ni Nina. “Huwag niyo na po alalahanin ang nangyari—” “Ate Helena, paano mo po nasasabi ang bagay na ‘yan? Muntik ka na po mamatay kanina hindi lang po ikaw pati na rin ako at ang mga batang dinadala natin sa ating sinapupunan ay kanyang idinamay,” pag-aalmang sabi ni Nina. “Hindi mo po dapat ipinagsasawalang bahala ang mga ganoong bagay.”

NAPABUGA ako sa labis na pagkamangha sa itinuran ni Don Raul sa aming lahat.Narito pala kayong lahat? Natutunawa akong makita kayong muli? Like what the fuck? Hindi ko alam na uso na sa panahon na ito ang pagiging casual na pagtrato sa mga taong ginawan mo ng masama o pantatraydor. Ano bitch lang?“Emilio!” tawag ni Don Raul kay Don Emilio.“Raul,” bati ni Don Emilio sa kanya.“Narito ka rin pala,” nakangiting saad nito kay Don Emilio. Lumapit ito sa kinatatayuan ni Don Emilio at nakipagkamay at nagkapalitan pa ng mga ngiti.Hindi ko alam pero hindi ko maipaliwanag ang nararamdaman ko nang sandaling iyon parang may mali pero hindi, baka guni-guni ko lamang ang lahat.“Ama, anong ibig sabihin nito?” tanong ni Mateo kay Don Emilio na may labis na pagtataka.“Hindi pa ba halata, Mateo?” nakangising tanong ni Teresa. “Ako ang pinili ni Ama kaysa sa ‘yo.&rdqu